Co to jest Ordinals? Wszystko o NFT na bitcoinie
Po ogromnej popularności jaką zyskały niewymienne tokeny NFT w innych sieciach kryptowalutowych, własnej wersji za sprawą Ordinals doczekała się również sieć bitcoina (BTC). Projekt rozwijany od początku 2023 roku pozwala na zapis obrazków oraz innego rodzaju danych bezpośrednio na blockchainie BTC.
Bitcoinowe NFT mają tyle samo fanów co krytyków: Ci pierwsi twierdzą, że dzięki Ordinals zyskać może cały ekosystem, w tym górnicy, drudzy są natomiast przekonani, że BTC został stworzony do „wyższych celów” niż dystrybucja internetowych obrazków.
Z tego artykułu dowiesz się co to jest Bitcoin Ordinals, jak działają NFT w sieci bitcoin, czym różnią się od „klasycznych NFT”, gdzie można dokonać ich zakupu oraz jak w przeciągu paru ostatnich miesięcy wpłynęły na zmiany w ramach ekosystemu BTC.
Spis treści:
Co to jest Ordinals? NFT na bitcoinie
Satoshi to najmniejsza jednostka rozliczeniowa w ramach łańcucha bloków bitcoina, równa 0,00000001 BTC lub jednej stumilionowej BTC. Teoria ordynacji, lub inaczej teoria porządkowa (z ang. ordinal theory) to proponowana metodologia indywidualnej identyfikacji (poprzez numer seryjny) i śledzenia każdego satoshi w całej podaży monet. Metodologia ta śledzi satoshi, gdy przemieszczają się od momentu wybicia, przez cały okres życia transakcji.
Ordinals wykorzystuje numerowanie poszczególnych satoshi w celu zapisywania informacji we fragmentach transakcji kryptowalutowych. Powstanie Ordinals w styczniu 2023 roku było możliwe dzięki wdrożeniu Segregate Witness (SegWit) w sierpniu 2017 roku oraz soft forka Taproot kilka lat później. Ten ostatni pozwolił między innymi na obniżenie kosztów i zwiększenie prywatności transakcji.
Mający na celu przede wszystkim rozwiązanie problemu skalowalności, SegWit zmienił strukturę bloku BTC, pozwalając na oddzielenie podpisów od procesu ich przekazywania. Aktualizacja naprawiła również problem złośliwych transakcji i położyła podwaliny pod ewolucję sieci Lightning Network.
“SegWit” zwiększył rozmiar bloku bitcoina z 1MB do 4MB. Z kolei Taproot rozluźnił wymagania dotyczące limitów danych, umożliwiając wypełnienie całego bloku 4 MB za pomocą NFT z Ordinals. Od czasu tej aktualizacji transakcje bitcoinowe dzielą się na dwie części:
- Dane transakcji zawierające szczegóły dotyczące nadawcy, odbiorcy, wejścia i wyjścia. Każdy vBajt danych Transakcji liczy się jako 4 wu (czterokrotnie większa waga na vBajt w porównaniu do danych świadka).
- Dane świadka zawierające podpisy kryptograficzne i skrypty. Każdy vBajt danych świadka liczy się jako 1 wu (25% wagi na vBajt w porównaniu do danych Transakcji).
Dane Ordinals zapisywane są w tej drugiej części, czyli w danych świadka (z ang. witness data). Ordinals umożliwił tworzenie tak zwanych „inskrypcji” (z ang. Inscriptions), które pełnią rolę bitcoinowych NFT, przez twórców określane są jednak mianem „cyfrowych artefaktów”.
Jaka jest różnica pomiędzy Bitcoin Ordinals, a NFT w sieciach innych kryptowalut?
NFT działają w innych ekosystemach, takich jak Ethereum czy Solana, i są to tokeny potwierdzające własność określonych przedmiotów. Te ostatnie są zwykle umieszczane w magazynie poza łańcuchem (off-chain). Inscriptions w ramach Ordinals przechowywane są natomiast bezpośrednio na łańcuchu (on-chain).
Jak przyznaje Glassnode, NFT mogą być przechowywane na serwerach w chmurze lub bazujących na blockchainie magazynach, z kolei Inscriptions zawierają w sobie surowe dane zapisane bezpośrednio w blockchainie bitcoina, co sprawia, że posiadają unikatowy charakter.
“Cyfrowe artefakty są doskonałe. NFT wskazujący na zawartość poza łańcuchem na IPFS lub Arweave jest niedoskonały i dlatego nie jest cyfrowym artefaktem” – napisano na stronie The Ordinals.
Wszystkie szczegółowe informacje na temat projektu Ordinals i teorii ordynacji dostępne są na stronie ordinals.com.
Jak działają Ordinals?
Ordinals to najnowsze podejście do koncepcji „kolorowania tokenów”, która polega na takim oznaczeniu poszczególnych satoshi, że mogą one przenosić dodatkowe informacje. Dokładniej, każdy satoshi jest sekwencyjnie uporządkowany w oparciu o czas jego wydobycia, co zostało po raz pierwszy zaproponowane na Bitcoin Forum w 2012 roku.
W 2014 roku wprowadzono funkcję OP_RETURN, aby umożliwić górnikom wpisanie 80 bajtów “arbitralnych” danych na każdym bitcoinie. Dane te są arbitralne, ponieważ nie są funkcją zestawu UTXO (unspent transaction output). Węzły BTC nie muszą więc ich przechowywać. Napisy zostały użyte do wyjaśnienia transakcji (np. “płatność za usługę X”) lub do innych celów. Na przykład w 2013 roku dane OP_RETURN pewnej transakcji były tekstem do popularnej piosenki Ricka Astleya.
Casey Rodarmor, twórca Ordinal Inscriptions, znalazł lukę w ramach aktualizacji Taproot z 2021 roku i funkcji OP_RETURN. Luka ta umożliwia użytkownikom wpisanie dowolnego typu danych (tj. dźwięku, obrazu, pliku PDF, aplikacji lub nawet gry) na swoich monetach. Oczywiście ograniczeniem jest rozmiar bloku, a w przypadku większych plików konieczne jest podzielenie ich na fragmenty.
Każdy satoshi posiada przypisaną liczbę porządkową z zakresu od 0 do 2 100 000 000 000 000 (stąd określenie Ordinals). Każdy unikalny satoshi może być następnie wpisany z unikatową informacją, aby stworzyć cyfrowy artefakt.
Kiedy Ordinal NFT jest wybijany w transakcji, jest wpisywany na pierwszym satoshim pierwszego wyjścia z transakcji. Transakcja zawiera pewne dodatkowe dane: teksty, obrazy, filmy itp. Następnie może być transferowana tak samo jak zwykłe bitcoiny.
Rozważmy przykładową transakcję z trzema wejściami i dwoma wyjściami.
Powyżej widzimy, że w sumie 6 satoshi pochodzi z 3 różnych adresów i 5 satoshi jest wysyłanych na 2 różne adresy, a 1 satoshi jest wypłacany górnikowi jako opłata. Następnie możemy przypisać Ordinals dla każdego satoshi z wejść, a następnie zgodnie z algorytmem first-in-first-out przypisać je do wyjść, a wszelkie pozostałe Ordinals trafią do górnika.
Warto zauważyć, że nie wszystkie Ordinals mają przypisane Inscriptions, więc nie oznacza to, że w tej transakcji przekazywanych jest 6 cyfrowych artefaktów, może być ich 1, żaden lub do 6.
Badając pojedynczy artefakt cyfrowy, możemy zrozumieć więcej o danych Inscriptions i w jaki sposób w grę wchodzi liczba porządkowa.
Ten odtworzony cyfrowy artefakt z popularnej kolekcji Bored Ape Yacht Club został utworzony w transakcji hash: 2911040743b16b71c4c00dc2561b91dac87650e0957d8acd016da0ffd8d3d511
I jest powiązany z adresem: bc1pc837xc4vfq66g2wm3hy6rd4nxjlkwcl46m4wn2n6u0afd45h472sx8924n (typ adresu włączony przez Taproot, jak wynika z prefiksu “bc1p”), ale konkretnie z satoshi o rzędnej: 1598601235315166
Ilość danych świadka (wintess data), który koduje obraz, można zobaczyć tutaj: https://blockstream.info/tx/2911040743b16b71c4c00dc2561b91dac87650e0957d8acd016da0ffd8d3d511?expand
W informacjach o inskrypcji można zauważyć, że jest tam również pole nazwy o wartości “cnhzpcdknwl”. Dzieje się tak dlatego, że każdy Odrinals odwzorowuje nazwę składającą się z liter od A do Z, które stają się tym krótsze, im dalej w przyszłość wydobyto satoshi:
Jak można się spodziewać, Ordinals przechowują w formie Inscriptions mnóstwo memów, popularnych serii NFT znanych z innych sieci takich jak Bored Apes, mnóstwo wykresów cenowych, a także kilka specyficznych dla bitcoina cyfrowych artefaktów. Wszystkie z nich można sprawdzić pod adresem: https://ordinals.com/inscriptions.
Określanie rzadkości Ordinals
Interesującym aspektem inskrypcji, jest ich “rzadkość”. Każdy cyfrowy artefakt ma poziom rzadkości, który jest związany z pozycją Ordinals w stosunku do bloku Genesis, czyli pierwszego wydobytego bloku.
- Common: Każdy satoshi, który nie jest pierwszym satoshi w swoim bloku
- Uncommon: Pierwszy satoshi w każdym bloku
- Rare: Pierwszy satoshi każdego okresu regulacji trudności
- Epic: Pierwszy satoshi każdej epoki halvingu
- Legendary: Pierwszy satoshi każdego cyklu
- Mythic: Pierwszy satoshi bloku genesis
Jest również prawdopodobne, że niektóre cyfrowe artefakty będą miały rzadkość poza określonym podejściem powyżej, z powodu napisu, który jest szczególnie cenny, stworzony przez popularną osobę lub rzędną mającą pewną właściwość, np. 11111111111111. Są one określane jako “Exotics”.
Czym Ordinals różnią się od klasycznych NFT?
Temat podstawowych różnić pomiędzy Inscriptions i klasycznymi NFT został już poruszony powyżej, wymaga jednak doprecyzowania i uzupełnienia. Jest to bowiem zupełnie inne podejście niż w przypadku blockchainów opartych na inteligentnych kontraktach, takich jak Ethereum, gdzie standardy tokenów (najczęściej ERC721, ERC1155) są wykorzystywane do tworzenia kolekcji dla NFT, przy czym każdy NFT otrzymuje tokenID, aby jednoznacznie się do niej odnieść (obok konta dla inteligentnego kontraktu kolekcji).
Złożoność NFT może prowadzić do powstania dużych kosztów transakcyjnych w celu utworzenia (wybicia) lub przekazania jej na blockchainach takich jak Ethereum. Natomiast ze względu na optymalizację opłat transakcyjnych z Taproot na bitcoinie, opłata za wysłanie inskrypcji – czyli bitcoin NFT – jest bardzo niska.
Inną zauważalną różnicą pomiędzy implementacją cyfrowych artefaktów w sieci bitcoina a inteligentnymi protokołami kontraktowymi takimi jak Ethereum jest to, że wszystkie Ordinals są przechowywane w pełni na łańcuchu. To sprawia, że są one niezmienne i w pełni zdecentralizowane, podczas gdy jedną z krytycznych uwag często wysuwanych wobec NFT na Ethereum jest fakt, że metadane mogą zostać usunięte, jeśli scentralizowane narzędzie do ich przechowywania przestanie działać.
Warto jednak zauważyć, że ta niezmienność oznacza, że nielegalne lub kontrowersyjne treści na zawsze pozostaną na łańcuchu. Istnieją już przykłady pornograficznych Ordinals i jest tylko kwestią czasu, aż będą publikowane tu również nielegalne treści. Mowa tutaj o inskrypcji o numerze 668, która przedstawiała mężczyznę manipulującego swoim odbytem (w Internecie tzw. „goatse”).
Za ciekawy przykład technicznych możliwości stwarzanych przez Ordinals może posłużyć DOOM. Legendarna strzelanka z 1993 roku została umieszczona przez kogoś na blockchainie bitcoina jako inskrypcja w bloku 774526.
Jak Ordinals zmieniły sieć bitcoina?
Chociaż Ordinals to cały czas raczkujące rozwiązanie w ramach sieci BTC, które cieszy się ograniczoną popularnością, to już wpłynęło na wzrost adopcji SegWit oraz aktywności on-chain bitcoina. Jak pokazują dane zgromadzone przez Glassnode, średnia wielkość transakcji bitcoinowej w ostatnich tygodniach zwiększała się o 138% w związku z pojawieniem się transakcji Inscription.
Efektem innowacji jest również wzrost adopcji i wykorzystania Taproot do najwyższych w historii poziomów odpowiednio 9,4% i 4,2%.
Porównując liczbę transakcji Inscriptions jako procent wszystkich transakcji na łańcuchu, widoczny jest wykładniczy wzrost, z Ordinals odpowiadającymi obecnie 4,2% wszystkich transakcji, co oznacza niewielki spadek z rekordowego do tej pory poziomu 6%. Jest to w dużej mierze zdominowane przez inskrypcje oparte na obrazach, których popularność i udział nadal rośnie. Pliki tekstowe doświadczają także stałego wzrostu. Ordinals tekstowe zbliżają się do szczytu swojego udziału na poziomie 6,5% wszystkich transakcji związanych z bitcoinowymi NFT.
Jednym z bardziej widocznych tematów debaty związanych z Ordinals jest długoterminowy wpływ zarówno na całkowity rozmiar danych w blockchainie Bitcoina, liczbę wydobytych bloków przez górników i wpływ na pełną synchronizację węzłów. Jeśli ten trend się utrzyma, Ordinals skutecznie przyspieszą sieć BTC w kierunku realizacji niemal w 100% pełnych bloków.
Od 15 grudnia 2022 roku wszystkie transakcje Inscription zwiększyły rozmiar blockchaina bitcoina o 1,74 GB, co stanowi wzrost o 0,4% w stosunku do największego rozmiaru łańcucha (444 GB) w tym czasie.
Gwałtowny wzrost odsetka powierzchni blokowej zużywanej przez transakcje Inscriptions nastąpił w ciągu całego miesiąca lutego, wypełniając 47% całej dostępnej przestrzeni i notując szczytowy poziom 60%. Jeśli wziąć pod uwagę fakt, że Inscriptions stanowią 4,2% wszystkich transakcji na łańcuchu, ale zużywają ponad 47% używanej przestrzeni blokowej, jest oczywiste, że są niewiarygodnie „gęstą” klasą transakcji.
Inscriptions miały również spory wpływ na zatłoczenie mempoola, który został wypełniony wieloma tego typu transakcjami płacącymi bardzo niskie stawki, zazwyczaj 1-2 sat/vByte. W ostatnich tygodniach utrzymywał się stały poziom popytu, przy czym liczba transakcji z niskimi opłatami pozostawała na wysokim poziomie, a transakcje z wyższymi opłatami były regularnie umieszczane w blokach.
Można to porównać z paniką po FTX, kiedy to mempool był wypełniony pilnymi transakcjami klasy monetarnej o wysokich stawkach. W przypadku średniej i mediany opłaty, Inscriptions spowodowały wzrost netto wartości sat/vByte, jednak znacznie mniejszy niż po panice FTX i nadal w granicach zakresu z ostatnich 12 miesięcy.
Ordinals mogą zdaniem niektórych utrudniać normalną działalność sieci BTC, zwiększając między innymi czas realizowania transakcji lub wysokość średnich opłat. Średnie opłaty mierzone w okresie siedmiodniowym wzrosły do 1981 dol., co jest najwyższą wartością od listopada 2022 roku. 7-dniowa średnia dla czasu potwierdzenia transakcji również znacznie wzrosła do poziomu 186 minut w lutym, w porównaniu do 12,8-35 minut raportowanych w styczniu.
Jak stworzyć NFT na bitcoinie?
Proces tworzenia Ordinals i Inscriptions wymaga odpowiedniej wiedzy technicznej i może być skomplikowany dla większości użytkowników oraz sympatyków kryptowalut. Zaczęły powstawać jednak narzędzia, których celem jest ułatwienie tworzenia własnych cyfrowych artefaktów, wśród których znalazła się między innymi Gamma.
So you want a Bitcoin ordinal?
Start with a Bitcoin full node, then install……no, no.
For the past year, we’ve focused on making the best creator tools possible.
Today, we’re launching no-code ordinal inscriptions to anyone with a BTC address.
— Gamma.io (@trygamma) February 9, 2023
Użytkownik wybiera rodzaj Ordinals jaki chce stworzyć (jeden obrazek, zestaw obrazków lub tekst), uploaduje treść, uiszcza opłaty transakcyjne i podaje adres kryptowalutowy, na którym chce otrzymać Ordinalsa, a na sam koniec dokonuje opłaty za usługi świadczone przez Gamma.
Cały proces został przedstawiony w tym miejscu:
Ordinals doświadczyły ostatnio wzrostu aktywności. Według platformy Dune, bitcoinowe NFT z plikami obrazkowymi i tekstowymi doświadczają właśnie najwyższych poziomów wolumenu. 1 marca 2023 roku – w dniu najwyższego obrotu – pliki były zróżnicowane, z 15 981 plikami tekstowymi, 8817 plikami obrazów, 23 aplikacjami, dwoma plikami audio, jednym modelem i jednym wideo. Chociaż Dune identyfikuje, że opłaty wydane na ich stworzenie spadły od połowy lutego, ich skumulowana wartość wynosi około 1,5 miliona dolarów.
Ważnym miejscem dla sympatyków Ordinals jest w tym momencie kanał na Discordzie o nazwie The Ordicord, który zrzesza 18 tysięcy osób. Można na nim uzyskać informacje o tym jak stworzyć bitcoinowe NFT oraz o rynkach do ich sprzedaży i wymiany.
Gdzie można kupić i handlować Ordinals?
Dwie powyższe strony dają możliwość dokonania zakupu lub sprzedaży należących do wspomnianych kolekcji NFT. Informacje o poszczególnych kolekcjach Ordinals są zawarte także na stronie Gamma.io. Handel jak na razie odbywa się jednak w wielu przypadkach w formie peer-to-peer (P2P), czyli bezpośrednio pomiędzy użytkownikami.
Szukając natomiast rynków, na których można bezpośrednio handlować Ordinals, warto zwrócić uwagę na platformy: Ordx.io (znajdująca się obecnie w fazie testów) oraz Ordswap.io. Jak na razie wydaje się jednak, że rynek jest zdominowany przez Ordinals wystawione z wysokimi ofertami sprzedaży, a realny rynek realizuje raczej mniejsze transakcje. Ordswap sugeruje, że średnia aktywność transakcyjna wynosi 0,001 BTC na Ordinala, czyli okło 24 dol. Ciekawą alternatywą wydaje się być również ordinals.market, na którym aktywność handlowa jest większa.
Na początku marca Yuga Labs, czyli twórca oryginalnych CryptoPunków w sieci Ethereum, przeniósł swoją kolekcję 10 tysięcy grafik do Ordinals nazywając ją Bitcoin Punks. Pierwszego dnia transakcji wolumen przekroczył 1145 ETH. Obecna „podłoga cenowa” dla tych bitcoinowych NFT wynosi 1 ETH.
Lista najdroższych i najpopularniejszych NFT na Bitcoinie
W dniu 7 marca Yuga Labs przeprowadził aukcję innej kolekcji składającej się z 288 NFT o nazwie Twelvefolds. Łącznie zgromadził na niej 16,5 miliona dolarów, a najdroższe obrazy sprzedały się za ponad 150 tysięcy dolarów.
Z informacji znajdujących się w Internecie wynika, że jednym z najdroższych transakcji przeprowadzonych na Ordinals był zakup siedmiu Ordinal Punków po cenie 15,2 BTC.
Just acquired these 7 @OrdinalPunks for a total of 15.2 BTC (211 ETH)
Punk 27 (inscription #444)
Punk 48 (ins #483)
Punk 73 (ins #599)
Punk 80 (ins #606)
Punk 88 (ins #614)
Punk 91 (ins #617)
Punk 92 (ins #618)If you haven’t looked into Ordinal NFTs on BTC yet, you should, now pic.twitter.com/MhD1WKjPfA
— dingaling 丁丁 (@dingalingts) February 8, 2023
Dune określa całkowitą liczbę inskrypcji Ordinals do tej pory na ponad 500 000. Niektóre z najbardziej godnych uwagi z nich do tej pory obejmują Ordinal Punks – hołd dla CryptoPunks – i Taproot Wizards. Biorąc pod uwagę, że Ordinals są dość nowym protokołem, prawdopodobnie większość uczestników ekosystemu kryptowalutowego nie wie jeszcze, jak je tworzyć lub handlować. Gdy Ordinals staną się bardziej mainstreamowe, prawdopodobnie rynek będzie świadkiem znacznego boomu na bitcoinowe NFT.
Szukając najpopularniejszych kolekcji warto przejrzeć wspomniane powyżej strony pozwalające na handel Ordinals i Inscriptions. Na liście dominują obecnie Bitcoin Punks, Unordinals, MegaPunks, Litecoin Punks, Skullx: Cyber Raiders, Bitcoin Punks i2, Ordmojis, OrdinalGoros, BTC Artsy Monke, czy też Pixel Pepes.
Just acquired these 7 @OrdinalPunks for a total of 15.2 BTC (211 ETH)
Punk 27 (inscription #444)
Punk 48 (ins #483)
Punk 73 (ins #599)
Punk 80 (ins #606)
Punk 88 (ins #614)
Punk 91 (ins #617)
Punk 92 (ins #618)If you haven’t looked into Ordinal NFTs on BTC yet, you should, now pic.twitter.com/MhD1WKjPfA
— dingaling 丁丁 (@dingalingts) February 8, 2023
Pliki graficzne okazały się jak dotąd dominującym typem inskrypcji, jednak wersje tekstowe zyskują na popularności, częściowo ze względu na swój mniejszy rozmiar, a tym samym niższe wymagania dotyczące opłat całkowitych.
To wydarzenie wywołało dyskusję dotyczącą wpływu na ślad danych zarówno transakcji, bloków, jak i łącznego rozmiaru blockchaina. W chwili obecnej Inscriptions stanowią ważną część popytu i wypełniają przestrzeń blokową, która wcześniej była niewykorzystana, zwłaszcza w porównaniu z ostatnimi 24 miesiącami.
Bitcoinowe NFT pozostaną z nami na dłużej. Podsumowanie
Ordinals i Inscriptions są najbardziej nieoczekiwanym wydarzeniem w historii sieci bitcoina, ale spowodowały nowy i prawdopodobnie długotrwały popyt na przestrzeń blokową BTC. Biorąc pod uwagę gwałtowne pojawienie się NFT w sieci Ethereum i innych łańcuchach w latach 2021-2022, można oczekiwać, że Inscriptions wykonane na najstarszym i największym blockchainie zyskają pewien stopień utrzymującej się popularności w długim terminie.
Pliki graficzne okazały się jak dotąd dominującym typem inskrypcji, jednak wersje tekstowe zyskują na popularności, częściowo ze względu na swój mniejszy rozmiar, a tym samym niższe wymagania dotyczące opłat całkowitych.
To wydarzenie wywołało dyskusję dotyczącą wpływu na ślad danych zarówno transakcji, bloków, jak i łącznego rozmiaru blockchaina. W chwili obecnej Inscriptions stanowią ważną część popytu i wypełniają przestrzeń blokową, która wcześniej była niewykorzystana, zwłaszcza w porównaniu z ostatnimi 24 miesiącami.
Ordinals stworzyły zatory w mempoolu i wywierają trwałą presję na wzrost opłat. Jednak jak dotąd, presja ta wpływa przede wszystkim na konkurencję w najniższych przedziałach stawek, a twórcy bitcoinowych NFT wydają się być wrażliwi na bezwzględną wartość łącznej opłaty płaconej w BTC. Nie ma jeszcze silnych przesłanek sugerujących, że “wypierają” transakcje pieniężne i raczej nieznacznie podnoszą „podłogę cenową” dla najniższych wartości opłat.
Ordinals, Inscription i NFT na bitcoinie to niezaprzeczalnie fascynujący trend, którego rozwój będziemy mogli obserwować w kolejnych miesiącach i najprawdopodobniej latach.
Czym różni się Bitcoin Ordinals od NFT innych kryptowalut?
NFT, które działają w innych ekosystemach, takich jak Ethereum czy Solana, są to tokeny potwierdzające własność określonych przedmiotów. Przedmioty te są jednak zazwyczaj magazynowane poza łańcuchem (off-chain). Inskrypcje Bitcoin Ordinals przechowywane są bezpośrednio na łańcuchu (on-chain), czyli bezpośrednio na blockchainie bitcoina.
Śledź CrypS. w Google News. Czytaj najważniejsze wiadomości bezpośrednio w Google! Obserwuj ->
Zajrzyj na nasz telegram i dołącz do Crypto. Society. Dołącz ->
Aktualnie brak komentarzy.